3 bệnh do muỗi gây ra cần chủ động phòng tránh và phòng ngừa

Muỗi không chỉ là côn trùng gây khó chịu mà còn là vật trung gian truyền tải hàng loạt bệnh nguy hiểm. Tại Việt Nam, ba căn bệnh phổ biến nhất do muỗi gây ra gồm: sốt xuất huyết Dengue, viêm não Nhật Bản và sốt rét. Những căn bệnh này có thể dẫn tới biến chứng nghiêm trọng, thậm chí tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp thông tin y khoa chính xác về ba bệnh truyền nhiễm do muỗi, đồng thời hướng dẫn các biện pháp phòng tránh hiệu quả, đặc biệt quan trọng sau các đợt mưa bão, khi môi trường thuận lợi cho muỗi sinh sôi.

Sốt xuất huyết Dengue 

Tác nhân và cơ chế truyền bệnh

Sốt xuất huyết Dengue là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Dengue gây ra. Virus này được truyền qua vết đốt của muỗi vằn cái (Aedes aegypti), đặc biệt hoạt động mạnh vào ban ngày. Virus Dengue tồn tại dưới 4 chủng huyết thanh khác nhau (DEN-1, DEN-2, DEN-3, DEN-4). Mỗi chủng chỉ tạo miễn dịch riêng biệt, do đó một người có thể mắc bệnh sốt xuất huyết nhiều lần trong đời.

Sốt xuất huyết là một nguyên nhân gây tử vong hàng đầu cho trẻ em ở một số nước Châu Âu và châu Á.

Triệu chứng thường gặp

• Sốt cao đột ngột

• Nhức đầu, đau sau hốc mắt

• Chán ăn, buồn nôn

• Phát ban ở tay chân

• Xuất huyết dưới da, chảy máu chân răng (giai đoạn nặng)

• Đau hạ sườn phải do gan to
  

Biến chứng nguy hiểm

Nếu không được chẩn đoán sớm và xử lý đúng cách, bệnh có thể dẫn đến:

• Suy tim, suy thận cấp: Tình trạng xuất huyết kéo dài khiến hệ tuần hoàn bị rối loạn, tim phải hoạt động quá tải dẫn đến tràn dịch màng tim, suy tim, xuất huyết cơ tim. Thận cũng bị ảnh hưởng, dễ rơi vào tình trạng suy thận cấp do bài tiết huyết tương quá mức.
• Sốc mất máu: Virus Dengue làm tăng tính thấm mao mạch, khiến huyết tương thoát ra khỏi lòng mạch, gây cô đặc máu và dẫn đến sốc. Người bệnh có thể xuất huyết nghiêm trọng (nôn ra máu, tiểu ra máu, rong kinh, xuất huyết nội tạng).
• Xuất huyết não: Tiểu cầu giảm mạnh là dấu hiệu nguy hiểm. Nếu không được truyền kịp thời, có thể gây xuất huyết não – một biến chứng dễ tử vong.
• Tràn dịch màng phổi: Huyết tương tràn vào phổi gây phù phổi cấp, tràn dịch màng phổi hoặc viêm phổi – đe dọa trực tiếp đến tính mạng nếu không được xử lý kịp thời.
• Hôn mê do tổn thương thần kinh: Phù não do dịch huyết tương xâm nhập hệ thần kinh trung ương gây hôn mê. Ngoài ra, hôn mê cũng có thể xảy ra thứ phát sau sốc, suy tim – thận cấp.
• Sảy thai, sinh non ở phụ nữ mang thai: Thai phụ bị sốt xuất huyết có nguy cơ cao bị tiền sản giật, sảy thai, sinh non hoặc thai lưu. Ngoài ra, còn dễ bị tổn thương gan – thận và rối loạn đông máu trong chuyển dạ.

>>> Xem thêm bài viết liên quan tại đây : Sốt xuất huyết ở người lớn và những triệu chứng của sốt xuất huyết cần nhập viện

Viêm não Nhật Bản

Tác nhân và đường lây

Viêm não Nhật Bản là bệnh lý nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương do virus JEV (Japanese Encephalitis Virus) gây nên. Muỗi Culex (đặc biệt là Culex tritaeniorhynchus), sinh sống phổ biến ở khu vực nông thôn, gần ruộng lúa và chuồng gia súc, chính là trung gian truyền bệnh

Đây là bệnh gây nguy hiểm đến não do lây nhiễm từ vết cắn của muỗi

Virus viêm não Nhật Bản thuộc nhóm Flavivirus – cũng là nhóm virus gây ra các bệnh như sốt vàng da, sốt xuất huyết, nhiễm West Nile…

Triệu chứng điển hình

• Sốt cao liên tục

• Đau đầu dữ dội, đặc biệt ở vùng trán

• Co giật, rối loạn ý thức

• Nôn ói

• Hôn mê

• Hội chứng màng não

Biến chứng cần cảnh giác

• Viêm đường hô hấp: Hệ miễn dịch suy yếu do virus tấn công khiến người bệnh dễ bị bội nhiễm. Viêm phổi và viêm phế quản thường xuất hiện, đặc biệt ở người bệnh phải nằm lâu, bất động.
• Co giật: Trẻ nhỏ dưới 5 tuổi dễ bị co giật do sốt cao. Nếu không can thiệp sớm, có thể để lại hậu quả như động kinh hoặc tổn thương não.
• Động kinh: Đây là di chứng thần kinh phổ biến, thường xuất hiện muộn sau 1 năm kể từ khi mắc bệnh.
• Rối loạn thần kinh – tâm thần: Bao gồm bại/liệt tay chân, khó phát âm, giảm trí nhớ, rối loạn hành vi, run kiểu Parkinson, khó phối hợp vận động, thậm chí mất thính lực.
• Hôn mê: Trường hợp nặng có thể dẫn đến hôn mê sâu, tiên lượng xấu.
• Suy kiệt: Việc nằm viện lâu ngày, dinh dưỡng kém và nhiễm trùng kéo dài dễ khiến bệnh nhân rơi vào tình trạng suy kiệt nghiêm trọng.

>>> Xem thêm bài viết liên quan tại đây : Sốt Xuất Huyết Ngày Càng Phức Tạp: Dấu Hiệu Nào Cần Xét Nghiệm Gấp?

Sốt rét

Nguyên nhân và con đường lây truyền

Sốt rét là bệnh truyền nhiễm do ký sinh trùng Plasmodium gây ra, được lan truyền qua vết đốt của muỗi Anopheles – loài muỗi hoạt động mạnh vào ban đêm và ưa sống ở vùng rừng núi, gần nguồn nước đọng.

Bệnh do muỗi như sốt rét có thể gây tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Triệu chứng đặc trưng

• Sốt thành cơn, lặp lại theo chu kỳ

• Ớn lạnh, run rẩy

• Đổ mồ hôi nhiều

• Mệt mỏi, đau cơ, buồn nôn

• Thiếu máu do hồng cầu bị phá hủy

• Có thể ngất hoặc ho khan
  

Biến chứng nguy hiểm

• Tổn thương não: Ký sinh trùng làm tắc nghẽn mạch máu não, gây phù não, co giật, hôn mê. Trẻ nhỏ đặc biệt dễ gặp di chứng thần kinh, rối loạn hành vi hoặc động kinh.
• Phù phổi cấp: Dịch ứ đọng trong phổi gây khó thở, suy hô hấp – tình trạng có thể đe dọa tính mạng.
• Suy đa cơ quan: Gan, thận có thể ngừng hoạt động, lá lách vỡ – khiến cơ thể nhanh chóng rơi vào tình trạng nguy kịch.
• Thiếu máu nghiêm trọng: Hồng cầu bị phá hủy khiến oxy không được vận chuyển hiệu quả, cơ thể yếu ớt, mệt mỏi kéo dài.
• Hạ đường huyết: Lượng đường huyết giảm sâu do tác động của ký sinh trùng hoặc thuốc điều trị, dẫn đến lú lẫn, hôn mê, thậm chí tử vong.

>>> Xem thêm bài viết liên quan tại đây : Hướng dẫn chẩn đoán sốt xuất huyết để xác định bệnh đúng chuẩn

Phát hiện bệnh – Các phương pháp chẩn đoán y tế

Tùy thuộc vào triệu chứng lâm sàng, bác sĩ sẽ chỉ định các xét nghiệm chẩn đoán phù hợp:

• Sốt xuất huyết Dengue: xét nghiệm kháng nguyên NS1, kháng thể IgM/IgG

• Viêm não Nhật Bản: xét nghiệm IgM đặc hiệu trong dịch não tủy

• Sốt rét: soi lam máu ngoại vi dưới kính hiển vi để phát hiện ký sinh trùng
  

Cách phòng tránh hiệu quả 3 bệnh truyền nhiễm do muỗi

1. Phòng bệnh sốt xuất huyết Dengue

• Diệt lăng quăng, bọ gậy bằng cách rửa sạch, đậy kín các dụng cụ chứa nước

• Thay nước lọ hoa thường xuyên, cho muối hoặc hóa chất diệt bọ gậy vào các chén kê chân chạn

• Lật úp vật dụng có khả năng đọng nước như lốp xe, chai lọ cũ

• Mặc quần áo dài tay, dùng kem xua muỗi, vợt điện muỗi

• Ngủ màn kể cả ban ngày

• Phối hợp với chính quyền, y tế địa phương trong chiến dịch phun hóa chất diệt muỗi định kỳ

• Khi có dấu hiệu sốt, đến cơ sở y tế để được khám – tuyệt đối không tự điều trị tại nhà
  

2. Phòng bệnh viêm não Nhật Bản

• Vệ sinh nhà ở và khu vực chăn nuôi thường xuyên

• Dời chuồng gia súc ra xa nơi ở

• Trẻ em nên hạn chế chơi gần chuồng trại

• Ngủ mùng kể cả ban ngày

• Sử dụng các biện pháp xua muỗi như bình xịt, hương, kem

• Tiêm vắc xin viêm não Nhật Bản đầy đủ:
  • Mũi 1: từ 1 tuổi

  • Mũi 2: cách mũi 1 một tuần

  • Mũi 3: cách mũi 2 một năm

  • Nhắc lại mỗi 3-4 năm/lần đến khi trẻ 15 tuổi
    

3. Phòng bệnh sốt rét

• Ngủ màn có tẩm hóa chất diệt muỗi, kể cả khi đi rẫy hoặc làm việc ban đêm

• Phun hóa chất tồn lưu trong nhà và chuồng trại mỗi năm một lần trước mùa mưa

• Phát quang bụi rậm, khơi thông cống rãnh

• Không xây nhà gần rừng hoặc nguồn nước đọng

• Sử dụng thuốc phòng ngừa nếu đi đến vùng sốt rét nặng

• Đảm bảo truyền máu an toàn – đặc biệt với người từng sống ở vùng sốt rét
  

Muỗi không chỉ gây khó chịu mà còn là mối nguy hiểm tiềm ẩn cho sức khỏe cộng đồng. Ba bệnh lý do muỗi truyền – sốt xuất huyết, viêm não Nhật Bản và sốt rét – đều có thể phòng tránh nếu chúng ta chủ động thực hiện các biện pháp bảo vệ bản thân và môi trường sống. Nhất là sau các đợt mưa bão, người dân cần tăng cường cảnh giác và hợp tác chặt chẽ với cơ quan y tế địa phương để kiểm soát và ngăn chặn dịch bệnh lây lan.