ADHD ở trẻ: Dấu hiệu nhận biết và cách can thiệp sớm

ADHD là gì? Vì sao cần nhận biết sớm?

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD – Attention Deficit Hyperactivity Disorder) là một rối loạn phát triển thần kinh thường bắt đầu từ thời thơ ấu và có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành. Trẻ mắc ADHD thường gặp khó khăn trong việc duy trì sự chú ý, kiểm soát hành vi và kiểm soát sự bốc đồng. Đây không phải là do lười biếng hay thiếu kỷ luật, mà là một rối loạn sinh học có liên quan đến sự phát triển của não bộ.

ADHD thường làm trẻ gặp khó khăn trong việc duy trì sự chú ý hay kiểm soát hành vi của mình

Một nghiên cứu quy mô lớn đăng trên tạp chí The Lancet Psychiatry (2018) cho thấy, ADHD ảnh hưởng tới 5 – 7% trẻ em trên toàn thế giới và khoảng 2.5% người lớn vẫn giữ triệu chứng ở mức lâm sàng.  Nhờ vào khả năng chẩn đoán ngày càng chính xác, số ca phát hiện sớm đang có xu hướng tăng lên. Nếu không được phát hiện và can thiệp sớm, ADHD có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến kết quả học tập, kỹ năng xã hội và sức khỏe tinh thần của trẻ.

>>> Đọc thêm bài viết liên quan tại đây : Nụ cười của bé – món quà từ sàng lọc trước sinh

Dấu hiệu nhận biết ADHD ở trẻ

Các biểu hiện của ADHD thường xuất hiện từ sớm, đặc biệt rõ rệt trước tuổi 12. Tuy nhiên, dấu hiệu ở mỗi trẻ có thể khác nhau và chia thành 3 nhóm chính:

1. Thiếu tập trung (Inattention)

• Dễ bị phân tâm, không thể chú ý đến chi tiết.
• Thường xuyên bỏ quên sách vở, đồ dùng học tập.
• Khó duy trì sự chú ý trong thời gian dài khi học hoặc làm việc.
• Dường như không nghe khi được gọi tên.
• Không hoàn thành bài tập hoặc nhiệm vụ được giao.
• Lảng tránh các công việc cần sự tập trung lâu dài

Biểu hiện thường thấy ở ADHD là trẻ dễ mất tập trung, khó duy trì sự chú ý

2. Tăng động (Hyperactivity)

• Luôn trong trạng thái di chuyển, chạy nhảy không ngừng.
• Khó ngồi yên tại chỗ, đặc biệt trong môi trường yêu cầu trật tự như lớp học.
• Nói chuyện liên tục, thường ngắt lời người khác.
• Hay vặn vẹo tay chân hoặc chuyển động liên tục.

ADHD cũng thường khiến trẻ em luôn trong trạng thái tăng động, không yên

3. Bốc đồng (Impulsivity)

• Trả lời khi chưa nghe xong câu hỏi.
• Không biết chờ đến lượt, chen ngang hoặc can thiệp vào hoạt động của người khác.
• Có hành vi liều lĩnh, không suy nghĩ hậu quả.

Bốc đồng cũng là một dạng biểu hiện của ADHD ở trẻ

Một số trẻ có thể biểu hiện nghiêng về một nhóm triệu chứng (chẳng hạn chủ yếu là thiếu tập trung hoặc chủ yếu là tăng động), trong khi những trẻ khác có thể gặp cả ba nhóm.

Khi nào nên đưa trẻ đi đánh giá ADHD?

Theo khuyến nghị, phụ huynh nên tìm đến bác sĩ chuyên khoa khi:

• Các triệu chứng kéo dài trên 6 tháng và xuất hiện ở ít nhất 2 môi trường (nhà, trường học…)
• Ảnh hưởng rõ đến học tập, mối quan hệ bạn bè hoặc sinh hoạt hàng ngày
• Trẻ thường xuyên bị phàn nàn bởi giáo viên, bạn bè hoặc người lớn xung quanh

Các biện pháp chẩn đoán ADHD là kết hợp giữa đánh giá hành vi, phỏng vấn phụ huynh – giáo viên và đôi khi là các trắc nghiệm tâm lý

Chẩn đoán ADHD cần sự kết hợp giữa đánh giá hành vi, phỏng vấn phụ huynh – giáo viên và đôi khi là các trắc nghiệm tâm lý. Không có xét nghiệm máu hay chụp não nào có thể xác định ADHD.

>>> Đọc thêm bài viết liên quan tại đây :Bí quyết để cả gia đình sống khỏe?

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Hiện chưa có nguyên nhân chính xác gây ra ADHD, nhưng các yếu tố sau có thể làm tăng nguy cơ:

• Di truyền: ADHD có tính chất gia đình.
• Thai kỳ: Mẹ hút thuốc, uống rượu, sinh non hoặc nhẹ cân.
• Môi trường: Phơi nhiễm với chì hoặc các chất độc thần kinh.
• Yếu tố thần kinh: Bất thường trong cấu trúc và chức năng não.

ADHD có chữa khỏi không?

ADHD là một rối loạn mạn tính nhưng có thể kiểm soát tốt nếu được can thiệp sớm và đúng cách. Trẻ được chẩn đoán ADHD không có nghĩa là mất đi cơ hội phát triển bình thường, học tập tốt hay sống một cuộc sống chất lượng. Điều quan trọng là gia đình, nhà trường và chuyên gia y tế cần phối hợp để hỗ trợ trẻ.

Các phương pháp can thiệp ADHD hiện nay

Tùy vào mức độ và độ tuổi của trẻ, một số phương pháp can thiệp được áp dụng:

1. Tâm lý hành vi trị liệu (Behavioral Therapy)

• Hướng dẫn trẻ thiết lập thói quen, kỹ năng tự kiểm soát
• Dạy kỹ năng giải quyết vấn đề, xử lý cảm xúc
• Hỗ trợ phụ huynh và giáo viên chiến lược tương tác phù hợp với trẻ ADHD

2. Giáo dục đặc biệt và hỗ trợ học tập

• Điều chỉnh môi trường học tập phù hợp hơn với nhu cầu của trẻ
• Áp dụng chiến lược chia nhỏ nhiệm vụ, tăng thời gian nghỉ, hỗ trợ nhắc nhở

3. Sử dụng thuốc điều trị (nếu cần)

• Một số trẻ được chỉ định dùng thuốc kích thích thần kinh trung ương (như methylphenidate hoặc amphetamine) để cải thiện sự tập trung và giảm tăng động
• Cần theo dõi chặt chẽ bởi bác sĩ chuyên khoa tâm thần nhi hoặc thần kinh

4. Kết hợp các phương pháp

• Phối hợp giữa trị liệu hành vi, hỗ trợ giáo dục và thuốc thường mang lại hiệu quả tối ưu

Vai trò của gia đình và nhà trường

Trẻ ADHD rất cần môi trường sống và học tập đồng hành cùng các khó khăn của trẻ:

• Gia đình cần hiểu rõ ADHD là một rối loạn y học, không phải lỗi của trẻ
• Tăng cường sự kiên nhẫn, khích lệ và động viên đúng cách
• Nhà trường nên có giáo viên hiểu rõ ADHD, tạo môi trường học linh hoạt’

Trẻ ADHD nếu được sự hỗ trợ từ gia đình và nhà trường sẽ giúp phát huy tiềm năng và sống trọn vẹn hơn.

ADHD ở trẻ em không phải là điều gì quá đáng sợ nếu được phát hiện và can thiệp đúng lúc. Việc hiểu đúng, không gán mác tiêu cực cho trẻ, đồng thời có chiến lược hỗ trợ phù hợp sẽ giúp trẻ phát huy tiềm năng và sống trọn vẹn hơn.