Trào Ngược Dạ Dày : Triệu Chứng Nào Cần Thăm Khám Ngay ?

Trào ngược dạ dày thực quản (GERD) là tình trạng axit và dịch tiêu hóa từ dạ dày trào ngược lên thực quản, gây khó chịu như ợ nóng, ợ chua, đau thượng vị và nôn ói. Bệnh lý này phổ biến và có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ, khả năng ăn uống và chất lượng cuộc sống. Hiểu rõ trào ngược dạ dày thực quản, nhận biết các dấu hiệu điển hình và phương pháp chẩn đoán hiện đại giúp người bệnh phát hiện sớm, phòng ngừa biến chứng và lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp, bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Trào ngược dạ dày là gì?

Trào ngược dạ dày thực quản (GERD – Gastroesophageal Reflux Disease) là tình trạng axit và dịch tiêu hoá từ dạ dày đi ngược lên thực quản, gây kích ứng niêm mạc và tạo ra nhiều triệu chứng khó chịu như ợ nóng, ợ chua hoặc cảm giác thức ăn trào ngược lên cổ họng. Đây là bệnh lý tiêu hoá mãn tính phổ biến, có thể ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng ăn uống, giấc ngủ và chất lượng sống lâu dài.

Theo MSD, có khoảng 10–20% người trưởng thành từng gặp trào ngược dạ dày ít nhất một lần trong đời.

Cơ chế chính là cơ thắt thực quản dưới hoạt động bất thường (hay hẹp thực quản) , thực quản đóng không kín hoặc mở sai thời điểm, khiến axit dễ dàng thoát ngược ra khỏi dạ dày. Một số yếu tố khiến bệnh dễ khởi phát hoặc tái phát gồm:

• Ăn uống nhiều dầu mỡ, gia vị cay, cà phê, socola, rượu bia, đồ uống có gas

• Ăn quá no, nằm ngay sau ăn, thức khuya kéo dài, căng thẳng thần kinh

• Béo phì, thoát vị hoành, tiểu đường, phụ nữ mang thai

Các cấp độ tiến triển của bệnh

Dựa trên mức độ tổn thương niêm mạc thực quản, GERD được phân thành 5 cấp độ:

• Cấp độ 0: Axit trào ngược nhưng chưa gây tổn thương rõ rệt. Cảm giác khó chịu xuất hiện thoáng qua, dễ bị bỏ qua như triệu chứng tiêu hóa thông thường.

• Cấp độ A (chiếm ~90%): Xuất hiện vết trợt nhỏ tại thực quản, gây ợ nóng nhẹ, ợ chua nhưng chưa ảnh hưởng lớn đến việc ăn uống.

• Cấp độ B: Tổn thương lớn hơn 5mm, lan dài hơn. Người bệnh cảm thấy vướng nghẹn rõ rệt khi nuốt.

• Cấp độ C: Loét lan rộng kèm thay đổi màu sắc và cấu trúc niêm mạc, có nguy cơ tiến triển thành Barrett thực quản. Xuất hiện đau tức ngực, nôn ra máu, buồn nôn kéo dài.

• Cấp độ D: Mức độ nặng nhất. Tổn thương trải dài, đau rát dữ dội, sút cân nhanh, nguy cơ ung thư thực quản cực cao nếu không xử trí sớm.

Dấu hiệu nhận biết trào ngược dạ dày thực quản

Trào ngược dạ dày thực quản (GERD) không chỉ đơn giản là “ợ nóng” hay “ợ chua” mà còn ẩn dưới nhiều biểu hiện tinh vi, dễ bị bỏ qua. Nhận diện sớm những dấu hiệu này sẽ giúp bạn can thiệp kịp thời, tránh biến chứng lâu dài [1]

Ợ nóng, ợ chua, ợ hơi

Người mắc trào ngược dạ dày thường gặp cảm giác nóng rát xuất phát từ vùng thượng vị, lan lên ngực hoặc cổ họng. Triệu chứng này thường rõ rệt sau các bữa ăn nhiều dầu mỡ, cay nóng, đồ uống có gas hoặc rượu bia, và càng trầm trọng khi cúi người hoặc nằm ngay sau khi ăn. 

Triệu chứng điển hình của trào ngược dạ dày là ợ chua, ợ nóng.

Ợ chua xuất hiện kèm theo vị chua hoặc mùi thức ăn trào ngược lên miệng, khiến người bệnh khó chịu và phải nhổ nước bọt nhiều lần. Ợ hơi cũng là một biểu hiện thường gặp, xảy ra sau bữa ăn hoặc vào buổi sáng, đi kèm cảm giác đầy bụng, khó tiêu và nặng nề vùng bụng trên.

Tăng tiết nước bọt

Khi axit trào ngược lên thực quản, cơ thể phản ứng tự nhiên bằng cách tăng tiết nước bọt nhằm trung hòa axit. Hiện tượng này thường xuất hiện đồng thời với ợ nóng và ợ chua. Nếu tình trạng kéo dài, đây là dấu hiệu rõ ràng của bệnh GERD, cảnh báo thực quản đang chịu tác động liên tục từ axit.

Buồn nôn và nôn

Buồn nôn hoặc nôn ói là biểu hiện tiếp theo, thường xuất hiện khi người bệnh ăn quá no hoặc nằm ngay sau bữa ăn. Triệu chứng này dễ bị nhầm với ngộ độc nhẹ hoặc rối loạn tiêu hóa thông thường, nhưng nếu cảm giác buồn nôn kéo dài, kèm nghẹn cổ họng và nôn ra thức ăn chưa tiêu hóa hết, đây là dấu hiệu cảnh báo trào ngược dạ dày thực quản [2]

Buồn nôn khi trào ngược dạ dày là biểu hiện khi bệnh trở nên nặng hơn.

Khó nuốt và vướng nghẹn

Khi bệnh tiến triển nặng, niêm mạc thực quản bị viêm, sưng hoặc phù nề do tiếp xúc lâu dài với axit, người bệnh sẽ cảm thấy khó nuốt, thức ăn bị vướng nghẹn hoặc phải nuốt nhiều lần mới xuống được thực quản. 

Triệu chứng này báo hiệu mức độ tổn thương thực quản đã nghiêm trọng, cần được thăm khám và điều trị sớm để tránh biến chứng.

Miệng đắng và hôi miệng kéo dài

Một biểu hiện ít được chú ý nhưng đặc trưng của GERD là miệng có vị đắng hoặc chua, kèm mùi hôi dai dẳng. Nguyên nhân là do dịch mật hoặc axit dạ dày trào ngược lên thực quản và khoang miệng, gây kích ứng niêm mạc miệng và tạo mùi khó chịu. 

Hôi miệng thường rõ rệt vào buổi sáng và không giảm bớt dù đã vệ sinh răng miệng đầy đủ, khiến nhiều người chủ quan.

Khàn giọng và ho khan

Axit trào ngược lên dây thanh quản gây kích ứng, dẫn tới khàn giọng, khó nói và ho khan.  [3]. Triệu chứng này thường xuất hiện về đêm hoặc sáng sớm, làm gián đoạn giấc ngủ và giảm chất lượng cuộc sống. 

Nếu kéo dài, tình trạng viêm phù nề dây thanh quản có thể trở thành mạn tính, cần kiểm tra chuyên khoa tai – mũi – họng.

Đau tức vùng thượng vị hoặc ngực

Nhiều người mắc GERD cảm thấy đau hoặc tức nặng vùng thượng vị, đôi khi lan ra lưng hoặc cánh tay. Dấu hiệu này xuất hiện do axit dạ dày trào ngược lên thực quản, kích thích các đầu mút thần kinh trên niêm mạc thực quản, khiến cơ quan cảm ứng đau gửi tín hiệu tới não.

Triệu chứng tương tự đau tim khiến nhiều người nhầm lẫn, do đó việc phân biệt với các bệnh tim mạch và phổi là cần thiết.

Biểu hiện khác 

Bên cạnh các triệu chứng điển hình của trào ngược dạ dày thực quản, người bệnh còn có thể nhận thấy một số biểu hiện lâm sàng khác tùy theo độ tuổi.

Ở người lớn, trào ngược dạ dày không chỉ gây khó chịu mà còn làm tăng nguy cơ mắc hoặc tái phát các bệnh lý liên quan đến tai mũi họng, hầu, thanh quản và phế quản – phổi.

Ví dụ như viêm xoang mạn, viêm tai giữa, viêm họng, viêm thanh quản hay viêm phế quản. Những người từng có tiền sử hen suyễn thường dễ gặp các đợt bùng phát bệnh hơn bình thường. Nguyên nhân là axit trào ngược có thể kích thích đường hô hấp, khiến triệu chứng hen trở nên nặng hơn.

Ở trẻ em, phụ huynh có thể nhận biết trào ngược dạ dày thông qua các biểu hiện như nôn hoặc ọc sữa, đôi khi trào ngược cả qua đường mũi, gây khó chịu và nguy cơ mất nước. Trẻ bị trào ngược dạ dày kéo dài thường chậm tăng cân, nguy cơ suy dinh dưỡng hoặc thiếu máu kéo dài, đặc biệt nếu không được theo dõi và điều trị kịp thời, điều này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển toàn diện.

Các phương pháp chẩn đoán trào ngược dạ dày thực quản

Khi xuất hiện các dấu hiệu trào ngược dạ dày, bác sĩ sẽ áp dụng nhiều phương pháp chẩn đoán chuyên sâu nhằm xác định mức độ bệnh và đánh giá tổn thương thực quản. Dưới đây là các kỹ thuật thường dùng:

Nội soi dạ dày – thực quản

• Nội soi là phương pháp chính xác để kiểm tra niêm mạc thực quản, phát hiện viêm loét, xuất huyết hoặc hẹp thực quản.

• Qua hình ảnh nội soi, bác sĩ có thể đánh giá mức độ tổn thương và xây dựng phác đồ điều trị phù hợp.

• Khoảng 60% bệnh nhân trào ngược không xuất hiện viêm trên nội soi (trào ngược không viêm), việc phân loại này giúp chọn phương án điều trị hiệu quả.

Nội soi dạ dày giúp các bác sĩ quan sát trực tiếp bên trong thực quản, dạ dày và tá tràng.

Đo áp lực nhu động thực quản

• Kiểm tra hoạt động của cơ thắt thực quản dưới và các rối loạn vận động thực quản.

• Thường được chỉ định cho bệnh nhân không đáp ứng tốt với điều trị hoặc trước/sau phẫu thuật.

Chụp X-quang thực quản 

• Giúp phát hiện các bất thường như hẹp thực quản, loét hoặc thoát vị hoành.

• Thường áp dụng khi nghi ngờ biến chứng nặng mà nội soi có thể bỏ sót.

Chụp x quang thực quản giúp chẩn đoán các bệnh lý gây ra các triệu chứng như khó nuốt

Đo pH thực quản 24 giờ

• Tiêu chuẩn vàng để xác định mức độ trào ngược acid.

• Theo dõi số lần acid dạ dày trào lên thực quản trong 24 giờ.

• Phân loại trào ngược acid mạnh, yếu hoặc trào ngược kiềm.

Đo pH trở kháng thực quản 24 giờ là phương pháp xét nghiệm được chỉ định bởi bác sĩ và không phải đối tượng nào cũng thực hiện được

Kết hợp bệnh sử và triệu chứng lâm sàng

• Bác sĩ sẽ tổng hợp thông tin về ợ nóng, đau tức ngực, ợ hơi cùng các dấu hiệu lâm sàng khác.

• Việc kết hợp này giúp chẩn đoán chính xác và xác định thời điểm cần can thiệp điều trị sớm, hạn chế biến chứng nguy hiểm.
  

Kết luận 

Trào ngược dạ dày thực quản không chỉ gây khó chịu mà còn tiềm ẩn nguy cơ biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện kịp thời. Nhận biết sớm các dấu hiệu như ợ nóng, ợ chua, đau thượng vị, buồn nôn hay khàn giọng, đồng thời áp dụng các phương pháp chẩn đoán hiện đại như nội soi, đo pH, chụp X-quang sẽ giúp kiểm soát bệnh hiệu quả. Việc tầm soát định kỳ và điều chỉnh lối sống, chế độ ăn uống là chìa khóa bảo vệ sức khỏe tiêu hóa và nâng cao chất lượng cuộc sống.